اثر سطوح کود نیتروژن بر عملکرد دانه و صفات وابسته به رشد دانه ژنوتیپ‌های گندم در شرایط تنش گرمای پس از گرده‌افشانی

به منظور ارزیابی اثر مقادیر کود نیتروژن بر عملکرد دانه و روند رشد دانه ژنوتیپ‌های گندم در شرایط مطلوب و تنش گرمای پس از گرده‌افشانی، این تحقیق در دو سال زراعی 1386-1385 و 1387-1386 در مزرعه پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز اجرا شد. این پژوهش به صورت دو آزمایش مستقل، هر یک به صورت کرتهای یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار صورت گرفت. آزمایش اول شامل کاشت ژنوتیپ‌ها در تاریخ کاشت توصیه شده (اول آذر ماه) بود و به منظور مصادف شدن مراحل فنولوژیکی رشد گیاه بعد از گرده‌افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کاشت ژنوتیپ‌ها در آزمایش دیگر در اول بهمن ماه در نظر گرفته شد. در هر آزمایش، سه سطح کود نیتروژن 50، 100 و 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به عنوان کرت اصلی و شش ژنوتیپ گندم (سه رقم گندم نان چمران، استار و ویری ناک و یک رقم گندم دوروم کرخه و دو لاین دوروم D-84-5و D-83-8) به عنوان کرت‌های فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که در هر دو شرایط مطلوب و تنش گرمای پایان فصل، کاهش مصرف نیتروژن باعث کاهش معنی‌دار عملکرد دانه شد، اما اثر مقدار کود نیتروژن بر وزن هزار دانه، سرعت و مدت موثر پر شدن دانه معنی‌دار نبود. بیشترین و کمترین میانگین مدت موثر پر شدن دانه در شرایط مطلوب (26 روز) و تنش گرمای پایان فصل (13 روز) به رقم دیررس استار اختصاص داشت. افزایش دما در مرحله پر شدن دانه، میانگین سرعت پر شدن دانه را 15 درصد افزایش و میانگین مدت موثر پر شدن دانه و وزن هزار دانه ژنوتیپ‌های گندم را به ترتیب 40 و 31 درصد کاهش داد. مدت موثر پر شدن دانه در شرایط تنش گرمای پایان فصل کاهش یافت و این کاهش از طریق افزایش سرعت تجمع مواد فتوسنتزی در دانه قابل جبران نبود. ژنوتیپ‌های استار و D-84-5 که مرحلۀ گرده‌افشانی آنها دیرتر بود، به دلیل مصادف شدن مراحل پایانی رشد با تنش گرما، نسبت به ژنوتیپ‌های زودرس تر D-83-8 و ویری ناک، از شیب تغییرات مدت موثر پر شدن دانه، وزن دانه و عملکرد دانه بیشتری در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط مطلوب برخوردار بودند.